Lii yenn la ci Wax i njariñ yu Sëriñ Abdu Lahad Mbàkke Mom Seexul Xadiim (Yal na ngërëmul Yàlla nekk ci ñoom) def ci waat i Wolof. Ngir jottali ak jàppandal dégg bi ci mbokk yi, tax na nu def ci ay leeral yu xeebu te man a ñàkk a dëppook dëggi manaam wax yi:
-« Duma jélloo, duma dox guddi ; duma seere lu ma xamul »
Lii wone dëggu, ag sàmmug ki nuy bëgg a indi ay waxam.
- "Murid ci boppam moo amul, aw tur rekk la. Te tur wu ne jëmm lay woo. Sëriñ Tuubaa mooy jëmm ji. [Ndax] Koo xam ni boo ko jàppagul doo tudd Murid, boo ko bàyyee it doo tuddati Murid. Buñ la dee wax Murid, mootax."
Lii nag li muy tegtale mooy "muriid" du tur woo xam ni rekk ku mu neex wuyoo ko, waayee ndeke aw gisiin la, aw doxiin la, ay teggiin la, aw meloyiin la wu Seex Ahmadu Bàmba tërël ci njàngaliin wu leer te bér. Ku ca aw, mbaa nga aw ci wu ni mel, buñ la nangulee nga di'b Muriid. Te it nag, nangul gi mbirum Baatin la mom ku ciy dox ci rafet njortu rekk nga war a taxaw te def sa kem kàttan ci ndigël yi, bàyyi tere yi, di rafet njortu ci ni nangul nañu la ba nga di ab Muriid.
_____________________________________
- « Nanu mel ni "ëkk" te bañ a mel ni xob. Ndax, [aw] xob ngelaw man na koo naawal ba dugal ko ci'm pax waaye manu ko faa génne; Ëkk nag fu ko ngelaw fekk fa la koy ba (bàyyi).
Loolu mooy li Sëriñ Tuuba ni woon: "Dëgër bopp" (détermination) baax na waaye "daŋiirlu" (ténacité) moo baaxul:
- "Dëgër bopp" (way/détermination), mooy soo jubloo lu baax, yamale ñépp ànd ca’ak yaw ak nga nekk ca mennum yaw doŋŋ;
- "Daŋiirlu" (ténacité), mooy di xaatar-xaatari jëm ci lu amul njariñ te kenn manu la caa tee tàbbi. (Lu waay wax nga sànni ko loxo)
Lu waay di dugg mbaa mu nekk ca na ko seet ba mu wér, solowu te làq njariñ, mu sax ca dàkk te way ca mel ca ni ëkk. Li ci gën a jar a bàyyi xel nag mooy, ndeke lépp lu la réeral manu laa gindiwaat, niki ngelaw dugalee xob ci pax te manu ko caa génne. Kon nag, bokk na ci am xel, looy topp nga xam fum la jëme.
_____________________________________
- « Mbir ña ko bokk dañu koy waxtaane tënk ko, takk ko muy aw say, bu ko defee fuñ ko sëpp bunt feeñ fa. »
Lii de njàngale mu jar a sàmmoonteel la ci mépp mbooloo mbaa ag mbootaay, ba ci sax am réew. Mbooloo mu nekk ak luñ man a bokk war nañu cee bàyyi xel. Ndeke mbooloo luñ déggoo rekk Yàlla ubbil léen ca bunt, lii ya tax Yonent bi (Saws) ne sama xeet wi duñu déggoo mukk ci bakkaar, manaam lor. Ndax lu ñu déggoo Yàlla ànd ca ubbil léen ca bunt. Déggoo rekk a jafe.
_____________________________________
- « Mbooloo ku léen woo la la war ca ñoom njëkk mooy dox séen diggante ak tumurànke. »
Kon képp kuy woo mbooloo te manoo dox séen digganteeak tumurànke, xamal ni woote wàcc na la.
____________________________________
-« Ku gént rëy nit boo yeexee yewwu tuuti dees na la tëj ca gént ga. »
Ngir wone foorug bakkan ca dayo ba ko Alxuraan teg, ku ko jël ak noo ko jëlee, fàww daanees la ci.
____________________________________
- « Daraja boo ko riñaanee mu jatt la ; Wërsëg booko gatandoo mu dëpp ; ab juddu deesu ko mottalee aw làmmeñ. »
Daraja deesu ko yóotu, ndax nit ñi doo ni léen mukk tay ngéen weg ma ba tax ñu weg la, moom kay ku ko yelloo (meritoo) rekk joxees la ko.
Sëriñ Maalig Basin Si doon wax ne: Xar-kanam, xat na lool ba weg léen ma, fonk léen ma; xaju ci. ;
Wërsëg it kenn du ko gatandu, dangay nekk ci lu dagan di def la la war, bu ko defee Yàlla aji-wërsëgal ji dikke la wërsëgAm. Waaye jàpp ne yaa yor sa wërsëg rekk ci sa kaw i lijjanti ba tax dal manatoo ko ci darra, séenéen lool, loo dugg génn ci, ne du foofu. Yàlla took dila séetaan baxam yaay wërsëgal sa bopp. Ku bëgg darra dangay way ci darra, Boroom darra man la caa fekk ak darra ;
Juddu bu rafet jikko yu rafet ñoo koy wone, kon soxlawul naan diw ak diw ak diw ñoom samay way-jur. Làmmeñ wutiwu ci darra, bu jikko rafetee rekk ñu rafetlu juddu ba.
Sëriñ Maalig Basin Si naan: “ Juddu bu rafet mbaam a ko ame; Ndey ja mbaam la, Baay mbaam, bajjen mbaam; waaye foo ko fekk du tàggoo akuw yat ndax jikko jaa baaxul."
Sëñ Fàllu doon wax ne: « Doomi diw, ràkkkal la; bon fexeel ba doon diw. »
_____________________________________
« Waar boo bëggee mu yegg bu mu yaatu. »
Ngir xamle ne kuy sumb ci lu dul jeex def ca la nga man rekk te defee ko ci anam gu rafet ngir ni « ndamul yoon, yegg la ».
Sëriñ Tuuba jàngaloon na lu ni mel mag ña. Da ni léen woon :
Ndax xam ngéen ku jël ci diine lum àttan te rafetal ko num gënlee ka ca yanu lu ko diis ?
Mi ngi mel ni ñu ni dem léen tibbi ca ngar sàngam indi ci dëkk bi. Am ku jóg wut takkunam gu rëy waaxu wuti ngar la, yegg takk ca lu ko diis yanu ko di ñëw, di dox ak a daanook moom, muy tas muy takkaat. Balaa yegsi ca dëkk ba ak takkam boobu, keneen kee wutoon ag takkun gu yam dem ca ngar la, di def bu takkee lu yam waaxu indi ko, delluwaat takk lu yam waaxu indi, [balaa ku njëkk kaa yegseek takkam bu rëy] mu def fi ab jóor cib noslaay.
Muy tollook li Wolof naan : « Lu ëpp tuuru»
_____________________________________
« Yuqamtiku, du yàgg »
Ngir jàngle ni ku nekk dangaa war a dund fi nga toll rekk te bañ a yóotu dundiinu keneen mbaa dundiin woo jotul, ndax boo ko jéemee it dina metti ba nga mujj toqi déllusi fi nga nekkoon, mbaa sax fu ko gën a suufe far ngir toqi ak noppalu coono biwoon.
_____________________________________
-"Sañ namaa wàcce sama bopp waaye bu léen may wàcce"
Ngir xamle ne ku nekk yaa yor sa daraja sa loxo di ko joxe num la neexe, waaye nag taxul muy lu kenn man a fuqarti walla mu di la ko laaj. Damay wax ni «Ab Muriid day bari fulla, nangoo wàcce boppam te bañ ku ko wàcce; ndax ku lay wàcce ku ne, darajaam rekk la bëgg a yékkatik»
_____________________________________
- «Rambaaj bu jëw ba gëndoo, moo gën a tumurànke ab jirim »
Maanaam ab jaxasekat, kuy sos ay wax ngir féewale aw nit, mu ne bu demee ba feeñ, ñaari wet ya mu doon jaxase yépp yëgandoo ko, mu ni « mooy gën a tumurànke ab jirim », ndax ñaari wàll yépp a koy bañ, mu mujj tonku tumurànke te nag rambaaj bu ci nekk dana ci am bis.
Wax jooju it Sëriñ Tuubaa indi na ko ca Silkul Jawaahir ci wenn waxiin wi.
_____________________________________
- « Gone yi daal "Baa", "Siin" ,"Miim" la ñu :
"Baa" gi : bu léen Bëggal darra ;
"Siin" gi : bu leen Séenul darra ;
"Miim" gi : bu léen miimal darra. »
Ngir jàngle ak a junj xaley jamono ji ni ñu dëtmalee ag mbon te déglootuñu ku léen di laabire. Ndax dañoo sax faf jàppe ñi léen waroon a yar niki ñu séen jamono xewwi, kon ñoom ñoo xam, ndax ñoo jàng, ñoo gëstu li jamono laaj. Lu ci jar a bàyyi xel it, koo bëggalul darra, séenuloo ko darra, wax dëgg waratoo koo miimal darra.
_____________________________________
« Nangéen moytu liy nduru-ndurulu darra te du darra, ndax bu ngéen sàgganee mu dox séen diggal liy darra »
Bokk na ca yooyu fo, ak po mu mu man a doon. Saytaane day def fu am fo nekk rekk mu sëmbaxloo ca ba mbooloo fekksi ko ca. Bu ko defee mu nduru darra, tax ku amul ndimbal dangay daadi wax ne "ñii ñépp daal fuñ jublu, dajee fa, daraa nga fa walla fa la darra nekk" bu ko defee mu mujj di kiiraay sa digg’ak liy darra. Loolu nag ku amul ndimbal ba man di settantal doo ci man a mucc.
قال الشيخ رضي الله عنه العاقلون يتسابقون بجياد العقول، والغافلون يتسابقون بجياد الخيول، فالعاقل لا يترك ممدوحا يخرج، ولا يترك مذموما يدخل، بل يعقل المذموم بالخارج، ويعقل الممدوح بالداخل، بلا حل واحد منهما من عقاله
Sëriñ Tuubaa (Yàlla gërëm na ko) neena : « Ña xelu naaru-góori xel la ñuy rawantee, ña sàggan ñoom naaru-góori fas la ñuy rawantee :
Ku xellu dëgg du bàyyi mukk luñ tagg (sopp) muy génn, te du bàyyi mukk it luñ ŋàññ (sib) muy dugg; Moom kay day yeew lañ ŋàññ ca biti, yeew lañ tagg (sopp) ci biir te du ci yewweeti benn ca yeewam ga.»
*Ku xellu: mooy kuy jëfandikoo xelam.
*Ku sàggan : mooy ku dul jëfandikoo xelam.
*Naaru-góor i fas ya : lim ci jublu mooy ëppalante ci wàllu am-amu dajale.
*Luñ tagg : mooy li boroom xel sell yépp taamu.
*Luñ ŋàññ : mooy li boroom xel yu sell yépp sib.
_____________________________________
« Lu la nuyyu, tàggu na la »
Loofu waaj-waaj mbir ba rëyël ko, buy yegseek buy jàll benn la.
___________________
-Àddina lu fi waay baax baax, ki fi yées man na laa gis. Allaaxira nag, ñi bokk nuñ mel rekk a fay gise.
-Fii ci Àddina, mboolem lu Yàlla bind wàcce ko fi, mooy defaral boppam ab néegam. Allaaxira nag, ku nekk dangay waaxu dugg ci néeg boo fekk ñu defar ko (Yal nay bu baax ba).
_____________________________________________________________
-Manees naa baax ba loo wax muy dëgg, waaye maneesu la baax ba loo dégg muy dëgg.
________________________________________________________________
Ku la dàq a joxe, bu ngeen xeexee mu man la.
________________________________________________________________
Teeraanga ci raxasu mu doy lay tàmbalee.
__________________________________________________________________________
Sëriñ bi daa na nu digal nuy ñaan ñatti mbir: 1. Mucc, 2. Njub, 3. Ndam.
a) Mucc: Ndax yiw wu sunu Boroom sàkk jëme ko ci yaw boo muccul du la fa fekk;
b) Njub: Boo jubul nag du des ak yaw;
c) Ndam: Fu la fi yiw fekkee te des ak yaw, loola moo di ndam
__________________________________________________
Xam lu ñépp xam du xam-xam. Man lu ñépp man du man-man. Am lu ñépp am du am-am.
Ahmadu nag, daa xam lu mbindéef xamul, man lu mbindéef manul, am lu mbindéef amul.
____________________________________
Abdou Khadre Gueye
http://www.fb.com/ahloubadar313
Kenn ci way-sos i A.W (Akaademi Wolof)
https://www.facebook.com/groups/akaademiwolof/doc/226396837470429/ — avec DjilyBa Majalis et 2 autres personnes.
[Yenn ci waxi Sëriñ Abdu Lahad Mbàkke]
[Yenn ci waxi Sëriñ Abdu Lahad Mbàkke]
Lii yenn la ci Wax i njariñ yu Sëriñ Abdu Lahad Mbàkke Mom Seexul Xadiim (Yal na ngërëmul Yàlla nekk ci ñoom) def ci waat i Wolof. Ngir jottali ak jàppandal dégg bi ci mbokk yi, tax na nu def ci ay leeral yu xeebu te man a ñàkk a dëppook dëggi manaam wax yi:
-« Duma jélloo, duma dox guddi ; duma seere lu ma xamul »
Lii wone dëggu, ag sàmmug ki nuy bëgg a indi ay waxam.
- "Murid ci boppam moo amul, aw tur rekk la. Te tur wu ne jëmm lay woo. Sëriñ Tuubaa mooy jëmm ji. [Ndax] Koo xam ni boo ko jàppagul doo tudd Murid, boo ko bàyyee it doo tuddati Murid. Buñ la dee wax Murid, mootax."
Lii nag li muy tegtale mooy "muriid" du tur woo xam ni rekk ku mu neex wuyoo ko, waayee ndeke aw gisiin la, aw doxiin la, ay teggiin la, aw meloyiin la wu Seex Ahmadu Bàmba tërël ci njàngaliin wu leer te bér. Ku ca aw, mbaa nga aw ci wu ni mel, buñ la nangulee nga di'b Muriid. Te it nag, nangul gi mbirum Baatin la mom ku ciy dox ci rafet njortu rekk nga war a taxaw te def sa kem kàttan ci ndigël yi, bàyyi tere yi, di rafet njortu ci ni nangul nañu la ba nga di ab Muriid.
_____________________________________
- « Nanu mel ni "ëkk" te bañ a mel ni xob. Ndax, [aw] xob ngelaw man na koo naawal ba dugal ko ci'm pax waaye manu ko faa génne; Ëkk nag fu ko ngelaw fekk fa la koy ba (bàyyi).
Loolu mooy li Sëriñ Tuuba ni woon: "Dëgër bopp" (détermination) baax na waaye "daŋiirlu" (ténacité) moo baaxul:
- "Dëgër bopp" (way/détermination), mooy soo jubloo lu baax, yamale ñépp ànd ca’ak yaw ak nga nekk ca mennum yaw doŋŋ;
- "Daŋiirlu" (ténacité), mooy di xaatar-xaatari jëm ci lu amul njariñ te kenn manu la caa tee tàbbi. (Lu waay wax nga sànni ko loxo)
Lu waay di dugg mbaa mu nekk ca na ko seet ba mu wér, solowu te làq njariñ, mu sax ca dàkk te way ca mel ca ni ëkk. Li ci gën a jar a bàyyi xel nag mooy, ndeke lépp lu la réeral manu laa gindiwaat, niki ngelaw dugalee xob ci pax te manu ko caa génne. Kon nag, bokk na ci am xel, looy topp nga xam fum la jëme.
_____________________________________
- « Mbir ña ko bokk dañu koy waxtaane tënk ko, takk ko muy aw say, bu ko defee fuñ ko sëpp bunt feeñ fa. »
Lii de njàngale mu jar a sàmmoonteel la ci mépp mbooloo mbaa ag mbootaay, ba ci sax am réew. Mbooloo mu nekk ak luñ man a bokk war nañu cee bàyyi xel. Ndeke mbooloo luñ déggoo rekk Yàlla ubbil léen ca bunt, lii ya tax Yonent bi (Saws) ne sama xeet wi duñu déggoo mukk ci bakkaar, manaam lor. Ndax lu ñu déggoo Yàlla ànd ca ubbil léen ca bunt. Déggoo rekk a jafe.
_____________________________________
- « Mbooloo ku léen woo la la war ca ñoom njëkk mooy dox séen diggante ak tumurànke. »
Kon képp kuy woo mbooloo te manoo dox séen digganteeak tumurànke, xamal ni woote wàcc na la.
____________________________________
-« Ku gént rëy nit boo yeexee yewwu tuuti dees na la tëj ca gént ga. »
Ngir wone foorug bakkan ca dayo ba ko Alxuraan teg, ku ko jël ak noo ko jëlee, fàww daanees la ci.
____________________________________
- « Daraja boo ko riñaanee mu jatt la ; Wërsëg booko gatandoo mu dëpp ; ab juddu deesu ko mottalee aw làmmeñ. »
Daraja deesu ko yóotu, ndax nit ñi doo ni léen mukk tay ngéen weg ma ba tax ñu weg la, moom kay ku ko yelloo (meritoo) rekk joxees la ko.
Sëriñ Maalig Basin Si doon wax ne: Xar-kanam, xat na lool ba weg léen ma, fonk léen ma; xaju ci. ;
Wërsëg it kenn du ko gatandu, dangay nekk ci lu dagan di def la la war, bu ko defee Yàlla aji-wërsëgal ji dikke la wërsëgAm. Waaye jàpp ne yaa yor sa wërsëg rekk ci sa kaw i lijjanti ba tax dal manatoo ko ci darra, séenéen lool, loo dugg génn ci, ne du foofu. Yàlla took dila séetaan baxam yaay wërsëgal sa bopp. Ku bëgg darra dangay way ci darra, Boroom darra man la caa fekk ak darra ;
Juddu bu rafet jikko yu rafet ñoo koy wone, kon soxlawul naan diw ak diw ak diw ñoom samay way-jur. Làmmeñ wutiwu ci darra, bu jikko rafetee rekk ñu rafetlu juddu ba.
Sëriñ Maalig Basin Si naan: “ Juddu bu rafet mbaam a ko ame; Ndey ja mbaam la, Baay mbaam, bajjen mbaam; waaye foo ko fekk du tàggoo akuw yat ndax jikko jaa baaxul."
Sëñ Fàllu doon wax ne: « Doomi diw, ràkkkal la; bon fexeel ba doon diw. »
_____________________________________
« Waar boo bëggee mu yegg bu mu yaatu. »
Ngir xamle ne kuy sumb ci lu dul jeex def ca la nga man rekk te defee ko ci anam gu rafet ngir ni « ndamul yoon, yegg la ».
Sëriñ Tuuba jàngaloon na lu ni mel mag ña. Da ni léen woon :
Ndax xam ngéen ku jël ci diine lum àttan te rafetal ko num gënlee ka ca yanu lu ko diis ?
Mi ngi mel ni ñu ni dem léen tibbi ca ngar sàngam indi ci dëkk bi. Am ku jóg wut takkunam gu rëy waaxu wuti ngar la, yegg takk ca lu ko diis yanu ko di ñëw, di dox ak a daanook moom, muy tas muy takkaat. Balaa yegsi ca dëkk ba ak takkam boobu, keneen kee wutoon ag takkun gu yam dem ca ngar la, di def bu takkee lu yam waaxu indi ko, delluwaat takk lu yam waaxu indi, [balaa ku njëkk kaa yegseek takkam bu rëy] mu def fi ab jóor cib noslaay.
Muy tollook li Wolof naan : « Lu ëpp tuuru»
_____________________________________
« Yuqamtiku, du yàgg »
Ngir jàngle ni ku nekk dangaa war a dund fi nga toll rekk te bañ a yóotu dundiinu keneen mbaa dundiin woo jotul, ndax boo ko jéemee it dina metti ba nga mujj toqi déllusi fi nga nekkoon, mbaa sax fu ko gën a suufe far ngir toqi ak noppalu coono biwoon.
_____________________________________
-"Sañ namaa wàcce sama bopp waaye bu léen may wàcce"
Ngir xamle ne ku nekk yaa yor sa daraja sa loxo di ko joxe num la neexe, waaye nag taxul muy lu kenn man a fuqarti walla mu di la ko laaj. Damay wax ni «Ab Muriid day bari fulla, nangoo wàcce boppam te bañ ku ko wàcce; ndax ku lay wàcce ku ne, darajaam rekk la bëgg a yékkatik»
_____________________________________
- «Rambaaj bu jëw ba gëndoo, moo gën a tumurànke ab jirim »
Maanaam ab jaxasekat, kuy sos ay wax ngir féewale aw nit, mu ne bu demee ba feeñ, ñaari wet ya mu doon jaxase yépp yëgandoo ko, mu ni « mooy gën a tumurànke ab jirim », ndax ñaari wàll yépp a koy bañ, mu mujj tonku tumurànke te nag rambaaj bu ci nekk dana ci am bis.
Wax jooju it Sëriñ Tuubaa indi na ko ca Silkul Jawaahir ci wenn waxiin wi.
_____________________________________
- « Gone yi daal "Baa", "Siin" ,"Miim" la ñu :
"Baa" gi : bu léen Bëggal darra ;
"Siin" gi : bu leen Séenul darra ;
"Miim" gi : bu léen miimal darra. »
Ngir jàngle ak a junj xaley jamono ji ni ñu dëtmalee ag mbon te déglootuñu ku léen di laabire. Ndax dañoo sax faf jàppe ñi léen waroon a yar niki ñu séen jamono xewwi, kon ñoom ñoo xam, ndax ñoo jàng, ñoo gëstu li jamono laaj. Lu ci jar a bàyyi xel it, koo bëggalul darra, séenuloo ko darra, wax dëgg waratoo koo miimal darra.
_____________________________________
« Nangéen moytu liy nduru-ndurulu darra te du darra, ndax bu ngéen sàgganee mu dox séen diggal liy darra »
Bokk na ca yooyu fo, ak po mu mu man a doon. Saytaane day def fu am fo nekk rekk mu sëmbaxloo ca ba mbooloo fekksi ko ca. Bu ko defee mu nduru darra, tax ku amul ndimbal dangay daadi wax ne "ñii ñépp daal fuñ jublu, dajee fa, daraa nga fa walla fa la darra nekk" bu ko defee mu mujj di kiiraay sa digg’ak liy darra. Loolu nag ku amul ndimbal ba man di settantal doo ci man a mucc.
قال الشيخ رضي الله عنه العاقلون يتسابقون بجياد العقول، والغافلون يتسابقون بجياد الخيول، فالعاقل لا يترك ممدوحا يخرج، ولا يترك مذموما يدخل، بل يعقل المذموم بالخارج، ويعقل الممدوح بالداخل، بلا حل واحد منهما من عقاله
Sëriñ Tuubaa (Yàlla gërëm na ko) neena : « Ña xelu naaru-góori xel la ñuy rawantee, ña sàggan ñoom naaru-góori fas la ñuy rawantee :
Ku xellu dëgg du bàyyi mukk luñ tagg (sopp) muy génn, te du bàyyi mukk it luñ ŋàññ (sib) muy dugg; Moom kay day yeew lañ ŋàññ ca biti, yeew lañ tagg (sopp) ci biir te du ci yewweeti benn ca yeewam ga.»
*Ku xellu: mooy kuy jëfandikoo xelam.
*Ku sàggan : mooy ku dul jëfandikoo xelam.
*Naaru-góor i fas ya : lim ci jublu mooy ëppalante ci wàllu am-amu dajale.
*Luñ tagg : mooy li boroom xel sell yépp taamu.
*Luñ ŋàññ : mooy li boroom xel yu sell yépp sib.
_____________________________________
« Lu la nuyyu, tàggu na la »
Loofu waaj-waaj mbir ba rëyël ko, buy yegseek buy jàll benn la.
___________________
-Àddina lu fi waay baax baax, ki fi yées man na laa gis. Allaaxira nag, ñi bokk nuñ mel rekk a fay gise.
-Fii ci Àddina, mboolem lu Yàlla bind wàcce ko fi, mooy defaral boppam ab néegam. Allaaxira nag, ku nekk dangay waaxu dugg ci néeg boo fekk ñu defar ko (Yal nay bu baax ba).
_____________________________________________________________
-Manees naa baax ba loo wax muy dëgg, waaye maneesu la baax ba loo dégg muy dëgg.
________________________________________________________________
Ku la dàq a joxe, bu ngeen xeexee mu man la.
________________________________________________________________
Teeraanga ci raxasu mu doy lay tàmbalee.
__________________________________________________________________________
Sëriñ bi daa na nu digal nuy ñaan ñatti mbir: 1. Mucc, 2. Njub, 3. Ndam.
a) Mucc: Ndax yiw wu sunu Boroom sàkk jëme ko ci yaw boo muccul du la fa fekk;
b) Njub: Boo jubul nag du des ak yaw;
c) Ndam: Fu la fi yiw fekkee te des ak yaw, loola moo di ndam
__________________________________________________
Xam lu ñépp xam du xam-xam. Man lu ñépp man du man-man. Am lu ñépp am du am-am.
Ahmadu nag, daa xam lu mbindéef xamul, man lu mbindéef manul, am lu mbindéef amul.
____________________________________
Abdou Khadre Gueye
http://www.fb.com/ahloubadar313
Kenn ci way-sos i A.W (Akaademi Wolof)
https://www.facebook.com/groups/akaademiwolof/doc/226396837470429/ — avec DjilyBa Majalis et 2 autres personnes.
Lii yenn la ci Wax i njariñ yu Sëriñ Abdu Lahad Mbàkke Mom Seexul Xadiim (Yal na ngërëmul Yàlla nekk ci ñoom) def ci waat i Wolof. Ngir jottali ak jàppandal dégg bi ci mbokk yi, tax na nu def ci ay leeral yu xeebu te man a ñàkk a dëppook dëggi manaam wax yi:
-« Duma jélloo, duma dox guddi ; duma seere lu ma xamul »
Lii wone dëggu, ag sàmmug ki nuy bëgg a indi ay waxam.
- "Murid ci boppam moo amul, aw tur rekk la. Te tur wu ne jëmm lay woo. Sëriñ Tuubaa mooy jëmm ji. [Ndax] Koo xam ni boo ko jàppagul doo tudd Murid, boo ko bàyyee it doo tuddati Murid. Buñ la dee wax Murid, mootax."
Lii nag li muy tegtale mooy "muriid" du tur woo xam ni rekk ku mu neex wuyoo ko, waayee ndeke aw gisiin la, aw doxiin la, ay teggiin la, aw meloyiin la wu Seex Ahmadu Bàmba tërël ci njàngaliin wu leer te bér. Ku ca aw, mbaa nga aw ci wu ni mel, buñ la nangulee nga di'b Muriid. Te it nag, nangul gi mbirum Baatin la mom ku ciy dox ci rafet njortu rekk nga war a taxaw te def sa kem kàttan ci ndigël yi, bàyyi tere yi, di rafet njortu ci ni nangul nañu la ba nga di ab Muriid.
_____________________________________
- « Nanu mel ni "ëkk" te bañ a mel ni xob. Ndax, [aw] xob ngelaw man na koo naawal ba dugal ko ci'm pax waaye manu ko faa génne; Ëkk nag fu ko ngelaw fekk fa la koy ba (bàyyi).
Loolu mooy li Sëriñ Tuuba ni woon: "Dëgër bopp" (détermination) baax na waaye "daŋiirlu" (ténacité) moo baaxul:
- "Dëgër bopp" (way/détermination), mooy soo jubloo lu baax, yamale ñépp ànd ca’ak yaw ak nga nekk ca mennum yaw doŋŋ;
- "Daŋiirlu" (ténacité), mooy di xaatar-xaatari jëm ci lu amul njariñ te kenn manu la caa tee tàbbi. (Lu waay wax nga sànni ko loxo)
Lu waay di dugg mbaa mu nekk ca na ko seet ba mu wér, solowu te làq njariñ, mu sax ca dàkk te way ca mel ca ni ëkk. Li ci gën a jar a bàyyi xel nag mooy, ndeke lépp lu la réeral manu laa gindiwaat, niki ngelaw dugalee xob ci pax te manu ko caa génne. Kon nag, bokk na ci am xel, looy topp nga xam fum la jëme.
_____________________________________
- « Mbir ña ko bokk dañu koy waxtaane tënk ko, takk ko muy aw say, bu ko defee fuñ ko sëpp bunt feeñ fa. »
Lii de njàngale mu jar a sàmmoonteel la ci mépp mbooloo mbaa ag mbootaay, ba ci sax am réew. Mbooloo mu nekk ak luñ man a bokk war nañu cee bàyyi xel. Ndeke mbooloo luñ déggoo rekk Yàlla ubbil léen ca bunt, lii ya tax Yonent bi (Saws) ne sama xeet wi duñu déggoo mukk ci bakkaar, manaam lor. Ndax lu ñu déggoo Yàlla ànd ca ubbil léen ca bunt. Déggoo rekk a jafe.
_____________________________________
- « Mbooloo ku léen woo la la war ca ñoom njëkk mooy dox séen diggante ak tumurànke. »
Kon képp kuy woo mbooloo te manoo dox séen digganteeak tumurànke, xamal ni woote wàcc na la.
____________________________________
-« Ku gént rëy nit boo yeexee yewwu tuuti dees na la tëj ca gént ga. »
Ngir wone foorug bakkan ca dayo ba ko Alxuraan teg, ku ko jël ak noo ko jëlee, fàww daanees la ci.
____________________________________
- « Daraja boo ko riñaanee mu jatt la ; Wërsëg booko gatandoo mu dëpp ; ab juddu deesu ko mottalee aw làmmeñ. »
Daraja deesu ko yóotu, ndax nit ñi doo ni léen mukk tay ngéen weg ma ba tax ñu weg la, moom kay ku ko yelloo (meritoo) rekk joxees la ko.
Sëriñ Maalig Basin Si doon wax ne: Xar-kanam, xat na lool ba weg léen ma, fonk léen ma; xaju ci. ;
Wërsëg it kenn du ko gatandu, dangay nekk ci lu dagan di def la la war, bu ko defee Yàlla aji-wërsëgal ji dikke la wërsëgAm. Waaye jàpp ne yaa yor sa wërsëg rekk ci sa kaw i lijjanti ba tax dal manatoo ko ci darra, séenéen lool, loo dugg génn ci, ne du foofu. Yàlla took dila séetaan baxam yaay wërsëgal sa bopp. Ku bëgg darra dangay way ci darra, Boroom darra man la caa fekk ak darra ;
Juddu bu rafet jikko yu rafet ñoo koy wone, kon soxlawul naan diw ak diw ak diw ñoom samay way-jur. Làmmeñ wutiwu ci darra, bu jikko rafetee rekk ñu rafetlu juddu ba.
Sëriñ Maalig Basin Si naan: “ Juddu bu rafet mbaam a ko ame; Ndey ja mbaam la, Baay mbaam, bajjen mbaam; waaye foo ko fekk du tàggoo akuw yat ndax jikko jaa baaxul."
Sëñ Fàllu doon wax ne: « Doomi diw, ràkkkal la; bon fexeel ba doon diw. »
_____________________________________
« Waar boo bëggee mu yegg bu mu yaatu. »
Ngir xamle ne kuy sumb ci lu dul jeex def ca la nga man rekk te defee ko ci anam gu rafet ngir ni « ndamul yoon, yegg la ».
Sëriñ Tuuba jàngaloon na lu ni mel mag ña. Da ni léen woon :
Ndax xam ngéen ku jël ci diine lum àttan te rafetal ko num gënlee ka ca yanu lu ko diis ?
Mi ngi mel ni ñu ni dem léen tibbi ca ngar sàngam indi ci dëkk bi. Am ku jóg wut takkunam gu rëy waaxu wuti ngar la, yegg takk ca lu ko diis yanu ko di ñëw, di dox ak a daanook moom, muy tas muy takkaat. Balaa yegsi ca dëkk ba ak takkam boobu, keneen kee wutoon ag takkun gu yam dem ca ngar la, di def bu takkee lu yam waaxu indi ko, delluwaat takk lu yam waaxu indi, [balaa ku njëkk kaa yegseek takkam bu rëy] mu def fi ab jóor cib noslaay.
Muy tollook li Wolof naan : « Lu ëpp tuuru»
_____________________________________
« Yuqamtiku, du yàgg »
Ngir jàngle ni ku nekk dangaa war a dund fi nga toll rekk te bañ a yóotu dundiinu keneen mbaa dundiin woo jotul, ndax boo ko jéemee it dina metti ba nga mujj toqi déllusi fi nga nekkoon, mbaa sax fu ko gën a suufe far ngir toqi ak noppalu coono biwoon.
_____________________________________
-"Sañ namaa wàcce sama bopp waaye bu léen may wàcce"
Ngir xamle ne ku nekk yaa yor sa daraja sa loxo di ko joxe num la neexe, waaye nag taxul muy lu kenn man a fuqarti walla mu di la ko laaj. Damay wax ni «Ab Muriid day bari fulla, nangoo wàcce boppam te bañ ku ko wàcce; ndax ku lay wàcce ku ne, darajaam rekk la bëgg a yékkatik»
_____________________________________
- «Rambaaj bu jëw ba gëndoo, moo gën a tumurànke ab jirim »
Maanaam ab jaxasekat, kuy sos ay wax ngir féewale aw nit, mu ne bu demee ba feeñ, ñaari wet ya mu doon jaxase yépp yëgandoo ko, mu ni « mooy gën a tumurànke ab jirim », ndax ñaari wàll yépp a koy bañ, mu mujj tonku tumurànke te nag rambaaj bu ci nekk dana ci am bis.
Wax jooju it Sëriñ Tuubaa indi na ko ca Silkul Jawaahir ci wenn waxiin wi.
_____________________________________
- « Gone yi daal "Baa", "Siin" ,"Miim" la ñu :
"Baa" gi : bu léen Bëggal darra ;
"Siin" gi : bu leen Séenul darra ;
"Miim" gi : bu léen miimal darra. »
Ngir jàngle ak a junj xaley jamono ji ni ñu dëtmalee ag mbon te déglootuñu ku léen di laabire. Ndax dañoo sax faf jàppe ñi léen waroon a yar niki ñu séen jamono xewwi, kon ñoom ñoo xam, ndax ñoo jàng, ñoo gëstu li jamono laaj. Lu ci jar a bàyyi xel it, koo bëggalul darra, séenuloo ko darra, wax dëgg waratoo koo miimal darra.
_____________________________________
« Nangéen moytu liy nduru-ndurulu darra te du darra, ndax bu ngéen sàgganee mu dox séen diggal liy darra »
Bokk na ca yooyu fo, ak po mu mu man a doon. Saytaane day def fu am fo nekk rekk mu sëmbaxloo ca ba mbooloo fekksi ko ca. Bu ko defee mu nduru darra, tax ku amul ndimbal dangay daadi wax ne "ñii ñépp daal fuñ jublu, dajee fa, daraa nga fa walla fa la darra nekk" bu ko defee mu mujj di kiiraay sa digg’ak liy darra. Loolu nag ku amul ndimbal ba man di settantal doo ci man a mucc.
قال الشيخ رضي الله عنه العاقلون يتسابقون بجياد العقول، والغافلون يتسابقون بجياد الخيول، فالعاقل لا يترك ممدوحا يخرج، ولا يترك مذموما يدخل، بل يعقل المذموم بالخارج، ويعقل الممدوح بالداخل، بلا حل واحد منهما من عقاله
Sëriñ Tuubaa (Yàlla gërëm na ko) neena : « Ña xelu naaru-góori xel la ñuy rawantee, ña sàggan ñoom naaru-góori fas la ñuy rawantee :
Ku xellu dëgg du bàyyi mukk luñ tagg (sopp) muy génn, te du bàyyi mukk it luñ ŋàññ (sib) muy dugg; Moom kay day yeew lañ ŋàññ ca biti, yeew lañ tagg (sopp) ci biir te du ci yewweeti benn ca yeewam ga.»
*Ku xellu: mooy kuy jëfandikoo xelam.
*Ku sàggan : mooy ku dul jëfandikoo xelam.
*Naaru-góor i fas ya : lim ci jublu mooy ëppalante ci wàllu am-amu dajale.
*Luñ tagg : mooy li boroom xel sell yépp taamu.
*Luñ ŋàññ : mooy li boroom xel yu sell yépp sib.
_____________________________________
« Lu la nuyyu, tàggu na la »
Loofu waaj-waaj mbir ba rëyël ko, buy yegseek buy jàll benn la.
___________________
-Àddina lu fi waay baax baax, ki fi yées man na laa gis. Allaaxira nag, ñi bokk nuñ mel rekk a fay gise.
-Fii ci Àddina, mboolem lu Yàlla bind wàcce ko fi, mooy defaral boppam ab néegam. Allaaxira nag, ku nekk dangay waaxu dugg ci néeg boo fekk ñu defar ko (Yal nay bu baax ba).
_____________________________________________________________
-Manees naa baax ba loo wax muy dëgg, waaye maneesu la baax ba loo dégg muy dëgg.
________________________________________________________________
Ku la dàq a joxe, bu ngeen xeexee mu man la.
________________________________________________________________
Teeraanga ci raxasu mu doy lay tàmbalee.
__________________________________________________________________________
Sëriñ bi daa na nu digal nuy ñaan ñatti mbir: 1. Mucc, 2. Njub, 3. Ndam.
a) Mucc: Ndax yiw wu sunu Boroom sàkk jëme ko ci yaw boo muccul du la fa fekk;
b) Njub: Boo jubul nag du des ak yaw;
c) Ndam: Fu la fi yiw fekkee te des ak yaw, loola moo di ndam
__________________________________________________
Xam lu ñépp xam du xam-xam. Man lu ñépp man du man-man. Am lu ñépp am du am-am.
Ahmadu nag, daa xam lu mbindéef xamul, man lu mbindéef manul, am lu mbindéef amul.
____________________________________
Abdou Khadre Gueye
http://www.fb.com/ahloubadar313
Kenn ci way-sos i A.W (Akaademi Wolof)
https://www.facebook.com/groups/akaademiwolof/doc/226396837470429/ — avec DjilyBa Majalis et 2 autres personnes.
Enregistrer un commentaire